زمينه و هدف: توجه به مسئله ايمني در برابر آتش سوزي در ساختمان هاي بلندمرتبه كه امروزه بخش عظيمي از ساخت و سازهاي شهري را به خود اختصاص مي دهند حائز اهميت است. عدم شناخت مسائل مرتبط با اين نوع ابنيه به دليل مجموعه شرايط منحصر به فرد آن ها مي تواند تهديدي جدي براي جان و مال افراد باشد. اين مقاله در پي پاسخ به اين پرسش است كه به چه طريق روش هاي مطرح آمادگي در برابر آتش­سوزي احتمالي امكان اجرايي شدن در شرايط فعلي بلندمرتبه سازي كشورمان را دارا هستند؟

روش: اين مطالعه مروري به مرور مباني نظري و تجربيات جهاني در راستاي كاهش آسيب پذيري و آمادگي ساختمان هاي بلند در برابر رخداد سانحه آتش سوزي مي پردازد. بدين منظور با مرور متون تخصصي، ضوابط و دستورالعمل هاي جهاني درزمينه مديريت ايمني سانحه آتش سوزي در ساختمان هاي بلندمرتبه و نيز بررسي راهكارهاي نوين شده و نهايتاً جمع بندي نتايج با توجه به امكان كاربست آن ها در كشورپرداخته شده است.

يافته ­ها: در كشورهاي توسعه يافته ازلحاظ دانش ساخت و سازهاي بلندمرتبه سه روش پيشگيري بكار گرفته مي شود. اولين روش «محاسبه زمان تخليه جهت طراحي مسير تخليه مطلوبي» است كه امكان خروج بار جمعيتي ساكن در ساختمان را در مدت زمان محدود به سمت فضاي امن داشته باشد. روش دوم بر «تجهيز و كاربرد آسانسورهاي ساختمان» جهت تسريع فرآيند تخليه تمركز دارد و نهايتاً روش سوم با در نظر گرفتن احتمال عدم وجود شرايط خروج و يا صرف نظر كردن از آن به دليل شرايط جسمي يا روحي افراد بر محافظت از ساكنان در نقاطي امن در زيربناي ساختمان تحت عنوان «طبقات يا فضاهاي پناه» تاكيد مي ورزد.
نتيجه­ گيري: افزون بر اين ها توجه به ابعاد سانحه و آسيب پذيري هاي ساختمان در برابر آن از زمان شروع طراحي و به كارگيري چندين گزينه جايگزين جهت تامين ايمني به همراه تشكيل تيم مديريت بحران و برنامه ريزي هاي مداوم در مديريت ايمني ساختمان هاي بلند نيز مي تواند به اثربخشي اقدامات كمك نمايد.

جهت بهبود شرایط تخلیه اضطراری در ساختمانهای بلند در شرایط آتشسوزی نباید تنها به استفاده از یک روش اکتفا نموده و همواره میبایست در پی تلفیق و کاربرد همزمان روشهای مناسب بود. به عنوان مثال با تجهیز حداقل یکی از آسانسورهای ساختمان مطابق ضوابط آسانسورهای آتشنشانی میتوان از آنها به عنوان گزینه پشتیبان راهروها و یا راه پله های دود بند شده و ایمن بهره گرفت. از طرف دیگر میتوان با اضافه نمودن فضای پناه به برنامه مسیر تخلیه با استفاده از راه پله، ابتدا از نجات جان افراد در این فضا اطمینان به دست آورده و سپس آنها را به داخل فضای امن داخل یا خارج ساختمان هدایت نمود.

به رغم وجود پتانسیل بالای خطر در ساختمانهای بلند و تأثیر یک سانحه بر تعداد افراد زیاد که میتواند منجر به تبدیل یک حادثه به یک بحران شود، با شناخت همه جانبه ابعاد خطر و پیش بینی شرایطی که احتمال وقوع آنها وجود دارد میتوان اثرات نامطلوب حوادث را کاهش داد. یکی از پرچالش ترین مسائل در زمینه ساختمان های بلندمرتبه نحوه خروج ایمن افراد و رساندن آنها به محلی امن در شرایطی است که ساختمان دچار شرایط بحرانی شده است. رویکرد طراحی مبتنی بر عملکرد آتش به پیشبینی احتمال وقوع حوادث در ساختمان و اثرات آن ها و متقابلاً شناسایی ابعاد جمعیتی حاضر در بنا و نیاز آنها به مجراهای حرکتی در طی بازههای محدود زمانی تأکید دارد تا با نقض کلیشه های مرسوم ً کارکرد دارد و ساختوساز به طراحی آنچه برای ساختمان واقعا ایمنی را تأمین میکند پرداخته شود. این طراحیها میتواند از ابعاد راهروها و پله ها گرفته تا ساخت فضاهای خاص در هر طبقه ویا در رویکردی جامع تر طبقات منحصر برای پناهگیری در زمان شرایط اضطراری و تدارک تجهیزات و امکانات خاص برای چنین فضاهایی را شامل شود. از طرف دیگر با دیدگاه هزینه – فایده و برای کاهش اختصاص سطح زیربنای ساختمان به مجاری حرکتی و فضاهای امن می توان از دانش و فناوری روز بهره جست و بامطالعه و بروزرسانی قوانین ساخت وساز کشور از همگرایی امکانات موجود در ساختمان مانند آسانسورها، سیستمهای ارتباطی و سیستمهای کاشف دود و شعله در راستای تسهیل و تسریع تخلیه اضطراری استفاده نمود. عالوه بر تمامی موارد فوق به نظر میرسد شناخت و لحاظ کردن مسائل مرتبط با ایمنی از زمان شروع فرآیند طراحی و ساخت ابنیه بلندمرتبه و نیز تشکیل تیم مدیریت بحران در هنگام بهره برداری برای برنامهریزیهای مداوم در مدیریت ایمنی ساختمان و بازرسیهای دورهای و آموزش کارکنان و ساکنان ساختمان برای بروز عکس العمل صحیح در هنگام اعالم شرایط اضطراری و تخلیه میتواند در افزایش راندمان و بهبود عملکرد ساختمان در هنگام شرایط بحرانی بسیار مؤثر باشد.

*/فصلنامه دانش پیشگیری و مديريت بحران/*