اجرای داربست روی گنبدها به دلیل شکل خاص و منحنی آن‌ها چالش‌های منحصر به فردی دارد. این نوع داربست‌ها باید به گونه‌ای طراحی شوند که هم ایمنی کارگران را تأمین کنند و هم به سازه اصلی آسیبی نرسانند. در ادامه، مراحل اجرای داربست روی گنبدها به صورت گام‌به‌گام توضیح داده شده است:

1. بررسی و طراحی اولیه

الف) تحلیل سازه گنبد

• بررسی مصالح گنبد (سنگ، بتن، آجر، فلز) برای تعیین نقاطی که بتوان بار داربست را تحمل کرد.
• تحلیل شکل گنبد (نیم‌کره‌ای، مخروطی، بیضوی) و انحنا برای طراحی مناسب داربست.
• محاسبه بار زنده و مرده داربست بر اساس وزن تجهیزات و کارگران.

ب) طراحی نقشه داربست

• طراحی سیستم داربست متناسب با انحنای گنبد (داربست‌های مدولار یا خاص).
• تعیین نقاط اتکا در اطراف گنبد و در پایین گنبد برای توزیع یکنواخت وزن.

2. آماده‌سازی محل کار

• تمیزکاری و آماده‌سازی گنبد: اطمینان از عدم وجود ترک یا آسیب در گنبد که ممکن است در حین نصب داربست تشدید شود.
• تجهیزات حفاظتی: استفاده از شبکه‌های ایمنی در اطراف محل کار برای جلوگیری از سقوط ابزار یا مصالح.
• محصور کردن محیط: برای ایمنی کارگران و عابران.

3. نصب پایه‌های داربست

الف) نقاط اتکا در محیط گنبد

• نصب پایه‌های داربست در محیط گنبد (پایه‌های زمینی یا روی دیوارهای اطراف).
• استفاده از کفشک‌های فولادی یا پدهای توزیع‌کننده بار برای جلوگیری از آسیب به سطح زمین یا دیوار.

ب) تنظیم انحنا

• استفاده از لوله‌ها و اتصالات مدولار برای ایجاد سازه‌ای که با انحنای گنبد مطابقت داشته باشد.
• تنظیم طول پایه‌ها و لوله‌ها برای حفظ تراز در طول منحنی گنبد.

4. مونتاژ بخش‌های بالاتر داربست

• اتصال اجزا به صورت مرحله‌به‌مرحله و حرکت از پایین به بالا.
• استفاده از اتصالات قابل تنظیم برای تطبیق با انحنا.
• نصب تیرهای افقی برای تقویت سازه و جلوگیری از جابه‌جایی.

5. ایمنی و پایداری

الف) سیستم‌های مهاری

• استفاده از کابل‌های مهاری یا بندهای فولادی برای تثبیت داربست در نقاط مختلف گنبد.
• نصب بادبندها برای مقابله با نیروهای جانبی (باد یا لرزش).

ب) تجهیزات حفاظت فردی (PPE)

• کارگران باید از کمربند ایمنی، طناب مهار و کلاه ایمنی استفاده کنند.

6. نصب سکوی کار

• نصب سکوی کار در ارتفاعات مختلف داربست.
• استفاده از تخته‌های ضد لغزش یا پلتفرم‌های فلزی برای افزایش ایمنی.

7. بازرسی و تأیید

• بررسی تمامی اتصالات، پیچ‌ها، و مهارها قبل از شروع کار.
• اطمینان از تحمل بار داربست در شرایط عادی و اضطراری.

8. اجرا و نگهداری

• پس از نصب کامل، داربست باید به صورت دوره‌ای بازرسی شود.
• در صورت نیاز به تغییرات، باید اصلاحات انجام شود بدون اینکه ایمنی داربست به خطر بیفتد.

نکات ویژه برای گنبدها

1. استفاده از داربست مدولار: این نوع داربست به دلیل انعطاف‌پذیری بالا برای سازه‌های منحنی بسیار مناسب است.
2. دقت در بارگذاری: گنبدها معمولاً نمی‌توانند بار نقطه‌ای بالا را تحمل کنند، بنابراین توزیع یکنواخت وزن ضروری است.
3. ایمنی سازه اصلی: در پروژه‌هایی که گنبد تاریخی یا ارزشمند است، باید مراقب باشید که داربست به سازه آسیبی وارد نکند.

مثال: اجرای داربست روی گنبد مسجد تاریخی

فرض کنید می‌خواهید روی یک گنبد نیم‌کره‌ای از جنس آجر و با قطر 10 متر داربست نصب کنید تا برای مرمت سطح خارجی گنبد استفاده شود.

گام‌های اجرای داربست روی گنبد

1. تحلیل گنبد و طراحی اولیه

• بررسی سازه گنبد:

  • گنبد از آجر ساخته شده و احتمالاً دارای حساسیت سازه‌ای است.
  • نقاط اتصال داربست به گنبد نباید آسیب‌رسان باشد.

• محاسبات طراحی:

  • قطر گنبد 10 متر است؛ بنابراین ارتفاع گنبد تقریباً 5 متر خواهد بود.
  • داربست باید انحنای گنبد را دنبال کند.
  • وزن کل سیستم داربست باید به طور یکنواخت روی پایه‌ها توزیع شود.

2. آماده‌سازی محل کار

• تمیز کردن و بازرسی:
  ترک‌ها، آسیب‌ها یا قسمت‌های ضعیف گنبد شناسایی و ترمیم می‌شوند.
• نصب تجهیزات ایمنی:
  شبکه ایمنی در اطراف محیط نصب می‌شود تا از سقوط ابزار یا مصالح جلوگیری کند.

3. نصب پایه‌های داربست

• پایه‌ها در اطراف پایه گنبد نصب می‌شوند و از کفشک‌های فلزی یا الوارهای مقاوم استفاده می‌شود تا وزن پایه‌ها به طور مساوی روی زمین توزیع شود.
• این پایه‌ها حکم نقاط اصلی اتکای سیستم داربست را دارند.

4. ایجاد سازه داربست روی محیط گنبد

• داربست مدولار با لوله‌های فلزی انتخاب می‌شود که می‌توان آن‌ها را با استفاده از گیره‌ها و اتصالات تنظیم کرد.
• لوله‌ها به صورت حلقوی در اطراف گنبد نصب می‌شوند و ارتفاع هر بخش به تدریج افزایش می‌یابد.
• برای پوشش انحنای گنبد، از لوله‌هایی با طول‌های متفاوت استفاده می‌شود.

5. نصب تیرهای تقویتی و بادبندها

• در هر ارتفاعی که داربست پیش می‌رود، تیرهای افقی بین پایه‌ها نصب می‌شوند تا استحکام کل سازه افزایش یابد.
• از کابل‌های مهاری یا بادبندهای مورب برای جلوگیری از حرکات جانبی داربست استفاده می‌شود.

6. نصب سکوهای کاری

• تخته‌های ضد لغزش یا پلتفرم‌های فلزی روی داربست نصب می‌شوند. این سکوها باید به گونه‌ای باشد که کارگران بتوانند به راحتی به تمام نقاط سطح گنبد دسترسی داشته باشند.

7. ایمنی نهایی

• بازرسی:

  • اتصالات گیره‌ها، لوله‌ها، و مهارها بازبینی می‌شود.
  • تحمل بار داربست با آزمایش بار بررسی می‌شود.

• تجهیزات ایمنی:
  کارگران باید از کمربند ایمنی و طناب مهار استفاده کنند.

چالش‌های خاص

1. انحنای گنبد:

برای تطبیق داربست با انحنای گنبد، از داربست مدولار با گیره‌های قابل تنظیم استفاده می‌شود.

2. توزیع وزن:

به دلیل حساسیت ساختاری گنبد، داربست نباید مستقیماً روی بدنه گنبد فشار وارد کند. وزن باید از طریق پایه‌های اطراف گنبد به زمین منتقل شود.

مثال واقعی در ایران

در مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان:

• برای مرمت سطح کاشی‌کاری، داربست‌ها به صورت حلقوی در چند لایه از پایین گنبد تا رأس نصب شد.
• از پایه‌های موقت اطراف مسجد برای مهار داربست استفاده شد تا به گنبد آسیب نرسد.
• تخته‌های سکو به شکل مدور تنظیم شدند تا کارگران بتوانند به نقاط مختلف گنبد دسترسی داشته باشند.