تاریخچه صنعت ساختمان

8000 سال قبل از ميلاد مسيح- ساخت شهر سنگي در ويتشاير واقع در انگلستان
7800سال‌قبل‌ازميلادمسيح-ساخت‌اهرام‌ثلاثه‌مصر
120پس‌ازميلادمسيح-ساخت‌آرامگاه‌مشاهيردررم(پانتيون)
1779-احداث‌نخستين پل فلزي جهان در انگلستان
1869- ساخت کانال سوئز در مصر
1883- احداث پل بروکلين
1885 -احداث ساختمان بيمه منزل در شيکاگو (نخستين آسمان‌خراش)
1889 -احداث برج ايفل در پاريس
1890 -آغاز ساخت متروي لندن
1914- ساخت کانال پاناما
1931 -احداث ساختمان امپراطوري در نيويورک
1937 -احداث پل دروازه طلايي در سانفرانسيسکو
1973 -ساخت ساختمان مرکز تجارت جهاني در نيويورک
1981 -احداث پل هامبر در انگلستان
1994 -احداث تونل مانش ميان انگلستان و فرانسه
1997 -احداث برج‌هاي پتروناس در کوالالامپور (بلندترين ساختمان جهان به ارتفاع 1482 فوت)
1998 -احداث پل آکاشي کايکيو در ژاپن (طولاني‌ترين پل جهان به طول 6527 فوت)

قدمت صنعت ساختمان، به اندازه قدمت تمدن بشري است. زمان احداث قديمي‌ترين ساختمان‌هاي يافت شده به 200 هزار سال قبل باز مي‌گردد. قديمي‌ترين ساختمان‌هاي باقي‌مانده از عصر کهن، متعلق به روم باستان هستند. اگرچه تمدن‌هاي قبل از روم، داراي برتري‌هايي در زمينه احداث بناهاي سنگي بوده‌اند (مانند پارتينون در آتن، اهرام ثلاثه مصر و شهر سنگي انگلستان) اما روميان باستان نخستين کساني بودند که به استحکام سيمان پي بردند و اولين بار از آن براي ساخت جاده‌ها، فاضلاب، منابع تأمين آب و غيره استفاده کردند. با سقوط امپراطوري روم، بخش اعظم تخصص مهندسان آن دوره از ميان رفت و احياي اين دانش تا زمان انقلاب صنعتي اروپا در اواسط قرن هجدهم به طول انجاميد.

هم‌اکنون، آن‌چه به‌عنوان سرآغاز صنعت مدرن ساختمان شناخته مي‌شود، به توسعه سيستم‌هاي شهري در اروپا باز مي‌گردد که متعلق به قرون هشتم و يازدهم هستند. به کمک اين سيستم‌ها، مشاغلي همچون نجاري و بنايي رشد کردند که هنوز هم نقش مهمي در اين صنعت دارند. بعدها يعني در اواخر قرن هجدهم، تمايز ميان فعاليت‌هاي شغلي و تجاري بيش از پيش عيان شد.

رشد تجارت و فعاليت‌هاي بازرگاني که نيازمند زيرساختارهاي حمل و نقل– از جمله راه‌آهن، کانال‌ها، پل‌ها و تونل‌ها– امکانات توليدي همچون کارخانه‌ها و انبارها و مناطق مسکوني براي جمعيت شهري بود، باعث رشد مراکز نوين عمراني و ساختمان‌سازي شد. هنوز هم اين عوامل جزو بخش‌هاي مهم صنعت ساختمان به شمار مي‌روند.

شرکت‌ها
اين صنعت بين متخصصان حرفه‌اي و تجار تقسيم شده است. گروه‌هاي تخصصي، گروه‌هاي طراحي (مهندسان معمار که مسئول طراحي بناها هستند)، مهندسان مشاور (که مسئول طراحي فني و نظارت بر ساختمان‌سازي مي‌باشند) و ارزيابان کمّي را شامل مي‌شود. تجار يعني کساني که فقط کار ساخت را انجام مي‌دهند، به‌عنوان پيمانکار فعاليت مي‌کنند. البته در عمل، اين تفاوت‌ها چندان به چشم نمي‌آيند. اواخر قرن بيستم، سازمان‌هاي جديد و بزرگي به‌وجود آمدند که نشان دهنده ادغام برخي از اين گروه‌ها و يا از بين رفتن مرزهاي کاري آن‌ها بود. براي اين سازمان‌ها از تعاريف جديدي استفاده شد و قراردادهاي جديدي منعقد شدند، هر چند که به‌طور مستمر از اين تعاريف استفاده نمي‌شود.

در يک قرارداد طراحي و ساختمان‌سازي، پيمانکار مسئوليت طراحي و ساخت را بر عهده دارد. اين نوع قرارداد عمدتاً به پروژه‌هايي همچون انبارها، کارخانه‌ها و ديگر ساختمان‌هاي بزرگ و زيرساختاري مربوط مي‌شود که نيازي به بلندپروازي‌هاي هنر معماري ندارند. براي اجراي يک قرارداد، مدير پروژه (که معمولاً يک پيمانکار است) مستقيماً وارد کار نمي‌شود بلکه براي تمامي امور ساخت و نظارت، قراردادهاي ديگري را با ساير افراد منعقد مي‌کند. مدير پروژه (که به‌ويژه در آمريکاي شمالي، مدير عمران ناميده مي‌شود) مسئول استخدام طراحان و ارزيابان حرفه‌اي است. مديريت پيمانکاران شکلي يکسان دارد اما اين امر درخصوص مديريت طراحان مصداق ندارد.

استخدام
در صنعت ساختمان، شرکت‌ها از لحاظ تعداد کارکنان بسيار متفاوتند به‌گونه‌اي که در اين صنعت، از شرکت‌هاي يک نفره تا شرکت‌هاي چند مليتي داراي هزاران پرسنل ديده مي‌شوند. مثلاً در انگلستان، حدود 200 هزار شرکت عمراني فعالند که نيمي از آن‌ها يک نفره مي‌باشند. تنها 5 درصد از اين 200 هزار شرکت، بيش از 7 نفر نيرو دارند. با وجود اين، بالغ بر 40 درصد ارزش فعاليت‌هاي عمراني انگلستان متعلق به شرکت‌هاي بزرگ است (شرکت‌هايي که داراي بيش از 80 نفر پرسنل هستند). به‌طور کلي، ميزان استخدام در صنعت ساختمان انگلستان 4/1 ميليون نفر است. در اروپا و ايالات متحده، اين صنعت 10 درصد از کل اشتغال و 10 درصد از کل توليد ناخالص ملي را تشکيل مي‌دهد.

بازارها
بازارهاي بزرگ صنعت ساختمان را مي‌توان به سه بخش تقسيم کرد. مسکوني (خانه)، تجاري و صنعتي (دفاتر اداري، فروشگاه‌ها و کارخانجات) و کارهاي مهم (بزرگراه‌ها، پل‌ها، تونل‌ها، فرودگاه‌ها و غيره).

مهمترين بازارهاي جغرافيايي در کشورهاي برتر صنعتي (آمريکا، ژاپن و اروپا) و کشورهاي در حال توسعه مانند چين و کره جنوبي قرار دارند. کشورهاي جنوب شرق آسيا از اواخر قرن بيستم، سرمايه‌گذاري هنگفتي در اين حوزه انجام داده‌اند و بزرگراه‌ها، فرودگاه‌ها، ساختمان‌هاي بزرگ اداري و پل‌هاي بسيار طويلي را ساخته‌اند. مشکلات اقتصادي جهان در اواخر دهه 1990،نقش بسزايي در سرد شدن رونق اين بازارها داشت.

همانند ديگر بخش‌هاي صنعتي، صنعت ساختمان نيز شاهد رشد شديد ادغام‌ها در اواخر دهه 1990 بود. يک عامل مهم افزايش ادغام شرکت‌هاي عمراني در اروپا و رشد فعاليت‌هاي فرا مرزي، شکل‌گيري بازار واحد اروپا بود. با وجود اين، صنعت ساختمان هنوز هم نسبت به بسياري از ديگر صنايع، منفک‌تر است و اين درحالي است که بسياري از شرکت‌ها توجه خود را به ساخت مسکن معطوف کرده‌اند و توانسته‌اند از پويايي اين بازار بهره بسياري ببرند. درحالي که بسياري از شرکت‌ها به‌عنوان پيمانکار قراردادهاي مهم امضا کرده‌اند اما پيمانکاران تخصصي کساني هستند که به موضوعاتي همچون خاک برداري، آجرکاري، نصب پنجره‌ها يا سيم‌کشي برق نيز توجه ويژه‌اي مبذول مي‌دارند.

فن‌آوري
اگرچه در اغلب موارد، اين‌گونه تلقي مي‌شود که ساختمان‌سازي به فن‌آوري پيچيده‌اي نياز ندارد اما اين صنعت نيازمند استفاده از تکنيک‌ها و مصالح پيشرفته است. شايد مهمترين فن‌آوري اين صنعت، بتن است که از نظر عموم مردم ماده‌اي بسيار سخت و محکم است اما در حقيقت انعطاف‌پذيرترين ماده‌اي است که تاکنون اين صنعت به خود ديده است. بتن دانه ريز، از ترکيب سيمان، آب، خاک نرم (ماسه) و شن يا سنگ‌هاي کوچک تشکيل شده است. اين مواد در کنار هم ماده‌اي ارزان اما بسيار سخت و مستحکم را شکل مي‌دهند.

بتن فشار زيادي را تحمل مي‌کند اما هيچ قدرتي در برابر کشش (کشيدگي) ندارد. از سوي ديگر، فولاد قدرت خوبي براي تحمل کشش دارد. اگر اين دو ماده با يکديگر ترکيب شوند، بتن مسلح به دست مي‌آيد که ماده‌اي فوق‌العاده مفيد در ساختمان‌سازي است. يکي از پيشرفت‌هاي اخير در زمينه توليد اين ماده، بتن از پيش فشرده است. در اين حالت، فولاد کشيده شده و بتن ميان آن ريخته مي‌شود. در حالتي ديگر، فولاد در ابتدا کشيده نمي‌شود بلکه در بين بتن قرار مي‌گيرد تا بتن خودش را بگيرد. در اين شرايط نيز ماده‌اي مشابه به‌دست مي‌آيد.

به تازگي استفاده از مواد پلاستيکي در اين صنعت رايج شده است. از فيبرهاي فشرده براي ساخت بخش‌هاي غيرساختاري همچون روکار و نما استفاده مي‌شود.البته استفاده از اين مواد در بخش‌هاي ساختاري نيز به‌جاي فلزات، سيم‌کشي و حتي بتن مسلح رواج زيادي يافته است.

فن‌آوري تجهيزات ساختمان‌سازي به اندازه مصالح ساختماني اهميت دارد. در طول قرن بيستم، ماشين‌آلات ساختمان‌سازي توسعه زيادي يافتند. امروزه، يک پيمانکار مي‌تواند ارتشي از اين تجهيزات را براي خاک‌برداري، حفاري، ساخت تونل، زيرسازي و غيره به کار بگيرد. پمپ‌ها اين توانايي را دارند که بتن را تا مسافت دور و يا بيش از 1640 فوت ارتفاع حمل کنند.

خاک‌برداري يکي از مهمترين بخش‌هاي اين صنعت و هر نوع پروژه عمراني بوده و اساس کارهايي را که زير زمين انجام مي‌شوند تشکيل مي‌دهد. در گذشته محل حفاري تعيين مي‌شد و ستون‌هاي چوبي نشان مي‌دادند که ماشين‌ها بايد کجا را حفر و کجا را پر کنند. امروزه از سيستم تعيين جهت و الگوهاي پيچيده رايانه‌اي استفاده مي‌شود که به‌طور خودکار محل فعاليت تيغه‌هاي دستگاه‌هاي خاک‌برداري را تعيين مي‌نمايند. امروزه اين سيستم دقتي در حد يک سانتيمتر دارد. فن‌آوري‌هاي نوين از طريق استفاده از سيستم سنجش الکترونيک فواصل و ديگر ابزار خودکار باعث شده‌اند که حسگر‌ها، فضاهايي از يک ميليمتر گرفته تا يک کيلومتر و حتي بيشتر را پوشش دهند.

توليدات و پروژه‌ها
شايد بتوان گفت که صنعت ساختمان‌سازي از معدود صنايعي است که تمامي مواد مورد نيازش در درون خودش توليد مي‌شوند. حتي وقتي از ساختمان‌هاي مصنوعي و پيش‌ساخته استفاده مي‌شود، مانند استفاده از پل‌هاي پيش‌ساخته براي احداث مسيرهاي جديد، باز هم اين مزيت به چشم مي‌خورد.

به کمک آمارهايي همچون بلندترين ساختمان‌ها يا طويل‌ترين پل‌ها مي‌توان پيشرفت‌هاي اين صنعت را سنجيد. وجود اين‌گونه ساخت و سازها در کشورها، نشانه‌اي از موفقيت اقتصادي آن‌ها محسوب مي‌شود. لذا در اکثر اوقات قرن بيستم، ثبت بلندترين ساختمان‌هاي جهان در اروپا و ايالات متحده در نوسان بود اما هم‌اکنون و با تکميل برج‌هاي پتروناس در کوالالامپور پايتخت مالزي، ماجرا به آسيا کشيده شده است. به همين صورت، ساخت بلندترين پل‌هاي معلق جهان که در قرن بيستم در ايالات متحده و اروپا ثبت شده بود، هم‌اکنون با ساخت پل آکاشي کايکيو به ژاپن رسيده است. درحال حاضر هفت ساختمان بلند و چهار پل طويل جهان در آسيا وجود دارند.

تأثير اينترنت
ماهيت اين صنعت بدان معنا است که نمي‌تواند همانند تجارت الکترونيک شاهد رشدي آني و سريع باشد. پروژه‌هاي اين صنعت به صورت پيمانکاري بوده و مصالح و تجهيزات مورد نياز از بهترين منابع بومي و محلي تهيه مي‌شوند. درحالي که اين مصالح و تجهيزات در برخي موارد به مسافت‌هاي دور حمل مي‌شوند، اما اصول اقتصادي تأکيد مي‌کنند که اين مصالح و تجهيزات بايد از قبل خريده شده و در نزديک محل اجراي پروژه انبارشوند.

امروزه در اين صنعت از فن‌آوريهاي نويني استفاده مي‌شود مانند سيستم‌هاي جديد مخابراتي که اين اجازه را مي‌دهند که طراحان به‌راحتي با مديران پروژه‌هايي که در دوردست قرار دارند، تماس بگيرند. اين امر به‌ويژه براي پروژه‌هايي حائز اهميت است که سرعت در ساخت آن‌ها نقشي حياتي دارد. در برخي موارد، تيم‌هاي مهندسي يا طراحي در دو يا سه نقطه مختلف اسکان دارند. هر کدام از اين تيم‌ها کار خود را انجام داده و نتيجه را براي تيم‌هاي ديگر، ارسال مي‌نمايد. درنتيجه، طراحان وسازندگان مي‌توانند بيست وچهار ساعته، در سه شيفت کاري و با تمام قدرت فعاليت نمايند. اين طراحان از فن‌آوري‌هاي پيشرفته و طراحي‌هاي رايانه‌اي بيشترين استفاده را مي‌برند.